Bezpodstawne wzbogacenie – czym jest?
Bezpodstawne wzbogacenie to sytuacja, w której bez podstawy prawnej uzyskujemy korzyść majątkową kosztem innej osoby. Taka sytuacja prowadzi do konieczności zwrotu wspomnianej korzyści. Zgodnie z art. 405 kodeksu cywilnego: kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze. A gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Zapraszamy do pozostałych wpisów z zakresu prawa cywilnego m.in. WŁAŚCIWOŚĆ MIEJSCOWA SĄDU W POSTĘPOWANIU CYWILNYM oraz POSTĘPOWANIE NAKAZOWE
Istotnym warunkiem jest spełnienie wszystkich przesłanek łącznie. W praktyce zatem jeden podmiot musi być wzbogacony, drugi zaś musi zubożeć. Z kolei między zubożeniem a wzbogaceniem musi istnieć związek. A samo wzbogacenie nie może mieć podstawy prawnej.
Brak podstawy prawnej oznacza brak podstawy do przesunięcia majątkowego. Podstawą jest np. orzeczenie sądowe lub dokonanie czynności prawnej.
Przykład
Jan K. sprzedaje nieruchomość Magdalenie Z. Z tej czynności sporządzony został akt notarialny. Jan K. kupił od Magdaleny Z. nieruchomość na podstawie aktu notarialnego po uiszczeniu stosownej zapłaty.
Powyższa sytuacja jest sytuacją prawidłową, gdyby natomiast pomiędzy Stronami nie została zawarta umowa a Magdalena Z. nie uiściłaby stosownej zapłaty biorąc rzecz we władanie – byłaby osobą bezpodstawnie wzbogaconą.
Należy pamiętać, że każda przesłanka jest równie ważna. Gdyby Jan K. poprzez umowę darowizny przeniósł ww. prawa na Magdalenę Z., to owszem doszło do zubożenia jednego podmiotu oraz wzbogacenia drugiego. Również można powiązać te dwa stany faktyczne. Aczkolwiek ostatnia przesłanka nie nastąpi, ponieważ Magdalena Z. miałaby podstawę prawną, na podstawie której mogła się wzbogacić. Dlatego tutaj bezpodstawne wzbogacenie nie nastąpi.
Zwrot korzyści
Co do zasady, jeśli to możliwe, zwrot powinien nastąpić w naturze. Zwrot nie obejmuje kompensacji szkody poniesionej przez zubożonego. Jednakże zgodnie z art. 414 kodeksu cywilnego, niniejsze przepisy nie uchybiają przepisom dotyczącym naprawienia szkody.
Oczywistym jest, że w niektórych sytuacjach korzyść nie może zostać zwrócona w naturze. Wówczas zasadą jest zwrócenie równowartości pieniężnej uzyskanej korzyści bądź surogacja, czyli zwrócenie tego, co za tę korzyść otrzymaliśmy. W sytuacji, kiedy wzbogacony rozporządził korzyścią w taki sposób, że nieodpłatnie darował ją osobie trzeciej, wraz z korzyścią osoba trzecia przejmuje również obowiązek wydania korzyści.
Nakłady – jak je rozliczać?
Nakłady konieczne poniesione przez wzbogaconego, o ile przewyższają zysk z korzyści, podlegają zwrotowi. Natomiast inne niż konieczne należy zwrócić wzbogaconemu, jeśli podnoszą wartość korzyści w chwili wydania jej zubożałemu. Inną opcją jest zabranie nakładów, a wydanie samej korzyści w stanie z dnia powstania bezpodstawnego wzbogacenia. Istotnym jest, że jeśli czyniący nakłady wiedział, że jest w posiadaniu rzeczy bez podstawy prawnej – może żądać zwrotu nakładów wyłącznie wtedy, kiedy podnoszą wartość tej rzeczy.
Szczególne rodzaje bezpodstawnego wzbogacenia
Szczególnymi rodzajami bezpodstawnego wzbogacenia jest nienależne świadczenie oraz świadczenie „niegodziwe”.
Art 410 §2 kodeksu cywilnego
Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył. Albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzonego celu świadczenia nie osiągnięto. Lub jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
Świadczeniem niegodziwym nazywamy takie świadczenie, które dokonano świadomie w zamian za wykonanie czynu zabronionego ustawą lub w celu niegodziwym. W takiej sytuacji Sąd może orzec jego przepadek na rzecz Skarbu Państwa.